Po I kwartale 2021 r. w Polsce odnotowano już ponad 100 ognisk ptasiej grypy. W samym marcu stwierdzono ich prawie 60. Biorąc pod uwagę liczne przypadki wykrycia wirusa HPAI H5N8 w Polsce w ostatnich tygodniach, Generalny Inspektorat Weterynarii ocenia ryzyko dalszego rozprzestrzenienia choroby w krajowej populacji drobiu i ptaków dzikich jako bardzo wysokie.
Czym jest ptasia grypa?
Chorobę wywołują niektóre szczepy podtypów H5 i H7 wirusa grypy typu A. Wirusy grypy A są znacznie rozprzestrzenione w populacjach ptaków na całym świecie. Występują u wielu gatunków ptaków domowych, a także u ptaków dzikich. Zakażone zierzęta wydalają wirus w dużych ilościach przede wszystkim z: kałem, wydzieliną z oczu, z dróg oddechowych oraz wraz z wydychanym powietrzem.
W przypadku ptactwa domowego zarażenie wirusem ptasiej grypy wywołuje dwie główne postacie choroby, charakteryzujące się niską albo wysoką zjadliwością. Tzw. „postać niskopatogenna” wywołuje zazwyczaj jedynie łagodne objawy (nastroszenie piór, spadek liczby znoszonych jaj) i może łatwo pozostać nierozpoznana. Postać wysokopatogenna choroby jest znacznie gwałtowniejsza w przebiegu i bardzo szybko rozprzestrzenia się w stadzie, powodując śmierć zwierząt. Patogenność wirusów influenzy ptaków (Avian influenza – AI) jest bardzo zróżnicowana. Niemniej słabo patogenne szczepy (LPAI) w wyniku mutacji szybko mogą się przeobrażać w szczepy wysoce zjadliwe i wywoływać wysoce zjadliwą grypę (HPAI). Do 1981 r. nazywano ją klasycznym pomorem drobiu. Według obecnie obowiązującego nazewnictwa – ptasią grypą.
Szybko rozprzestrzeniający się wirus
Wirus ptasiej grypy wykazuje zdolność do rozprzestrzeniania się na dużych obszarach oraz występowania u wielu gatunków zwierząt. Po raz pierwszy wirus H5N1 został wykryty w 1996 roku w Hong Kongu. Już rok później spowodował tam lokalną epidemię wśród drobiu. Przyjmuje się, że do Europy Środkowej trafił na przełomie lat 2005/2006 z terenów przyległych do Morza Czarnego i Kaspijskiego. Sprowadziły go wędrowne gatunki ptaków. W przedostaniu się wirusa do Europy istotną rolę odegrał też zapewne obrót drobiem i produktami drobiarskimi między krajami Azji i Europy.
Problem ptasiej grypy w Polsce
W Polsce pierwsze przypadki choroby zanotowano w r. 1995, kiedy wirusa H7N7 o niskiej zjadliwości stwierdzono u hodowlanych indyków. Nie wywołał jednak wówczas masowych upadków zwierząt, a tylko przyczynił się do problemów z przyrostem ptaków i produkcją jaj. Wirusa ptasiej grypy podtypu H5N1 po raz pierwszy zdiagnozowano w Toruniu, w marcu 2006 r., u padłych łabędzi. Wszystkie stwierdzone tamtego roku przypadki influenzy ptaków wystąpiły u dzikiego ptactwa. W 2007 r., oprócz kolejnych przypadków choroby u ptactwa dzikiego, stwierdzono także również 9 ognisk u drobiu. Kolejne ogniska wirusa stwierdzone zostały wiosną 2013 r. Tym razem był to wirus o niskiej zjadliwości podtypu H9N2, który wystąpił u indyków. Na początku listopada 2016 r. wśród ptactwa dzikiego zdiagnozowano podtyp wysoce zjadliwego wirusa H5N8. W kolejnym miesiącu stwierdzono 16 ognisk grypy ptaków domowych w różnych miejscach w Polsce. Po epidemii, która wybuchła na przełomie 2016/2017 r., eksport drobiu realnie wznowiono dopiero na początku 2019 r. Niemniej na początku 2020 r. ptasia grypa znowu dała o sobie znać. Pod koniec listopada potwierdzono 33. ognisko HPAI na terytorium Polski. Od tamtej pory nowych ognisk sukcesywnie przybywa. Ogółem w sezonie 2020/2021 stwierdzono 97 ognisk u drobiu (78 ognisk w roku 2021), i 1 ognisko u ptaków dzikich utrzymywanych w niewoli (w ogrodzie zoologicznym w Warszawie). Podsumowanie sytuacji w zakresie występowania HPAI u drobiu w Polsce w ostatnim sezonie przedstawiono w tabeli 1.
Tab. 1. Podsumowanie sytuacji w zakresie występowania HPAI u drobiu w Polsce w sezonie 2020/2021 (według danych na dzień 28.03.2021)
| Województwo | Liczba ognisk u drobiu | Liczba ognisk u drobiu w 2021 r. | Liczba ognisk u drobiu fermowego | Liczba ognisk w gospodarstwach przyzagrodowych/ niekomercyjnych |
| Dolnośląskie | 4 | 2 | 2 | 2 |
| Kujawsko-pomorskie | 5 | 5 | 5 | – |
| Lubelskie | 2 | 1 | 2 | – |
| Lubuskie | 4 | 4 | 2 | 2 |
| Łódzkie | 2 | 2 | 2 | – |
| Małopolskie | 3 | 3 | 3 | – |
| Mazowieckie | 5 | 2 | 4 | 1 |
| Opolskie | 3 | 3 | 2 | 1 |
| Podkarpackie | 1 | 1 | 1 | – |
| Pomorskie | 4 | 3 | 2 | 2 |
| Śląskie | 2 | 2 | 2 | – |
| Świętokrzyskie | 1 | 1 | – | 1 |
| Warmińsko-mazurskie | 6 | 4 | 6 | – |
| Wielkopolskie | 53 | 44 | 52 | 1 |
| Zachodniopomorskie | 2 | 1 | 1 | 1 |
| Razem | 97 | 78 | 86 | 11 |
źródło: https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/grypa-ptakow
Bioasekuracja i środki ostrożności
Główny Lekarz Weterynarii zwraca uwagę wszystkim hodowcom drobiu, że z uwagi na występujące zagrożenie zakażenia drobiu wirusem grypy ptaków ze strony dzikiego ptactwa, powinni zachowywać szczególną ostrożność. Aby zminimalizować ryzyko przeniesienia wirusa grypy ptaków do gospodarstw, zaleca się stosowanie środków bioasekuracji. Jednym z nich jest zabezpieczanie budynków, w których utrzymywany jest drób, oraz paszy przed dostępem dzikich zwierząt, w tym ptaków. Bioasekuracja polega także na karmieniu i pojeniu drobiu wewnątrz budynków inwentarskich. Ponadto osobom zajmującym się drobiem zaleca się stosowanie w gospodarstwie odzieży i obuwia ochronnego, a także mat dezynfekcyjnych w wejściach do budynków, w których utrzymywane są zwierzęta. Zgodnie z prawem, hodowcy powinni zgłaszać do odpowiednich osób i instytucji każde podejrzenie wystąpienia choroby zakaźnej u drobiu.
Problemy związane z eksportem
Grypa ptaków jest zjawiskiem złożonym i w dużej mierze nieprzewidywalnym. Co więcej, obecny zasięg oraz tempo rozprzestrzeniania się tej choroby w Polsce są bezprecedensowe. Po pierwszym ataku choroby, na przełomie lat 2016/2017, wirus ptasiej grypy spowodował zachwianie równowagi podaży i popytu w krajowej branży drobiarskiej. Uznanie kraju za wolny od ptasiej grypy może nastąpić dopiero po 3 miesiącach od stwierdzenia ostatniego przypadku choroby. Ptasia grypa blokuje więc eksport drobiu. Jak poinformował już na początku 2021 r. Główny Lekarz Weterynarii, zgodnie z zapisami świadectw zdrowia, eksport mięsa drobiowego i jaj z Polski nie może być prowadzony do Azerbejdżanu do Chin, Japonii, Singapuru, Tajwanu, Wietnam oraz RPA. Oprócz mięsa wstrzymany jest także eksport jaj.
Branża drobiarska notuje spadki?
Sprzedaż zagraniczna polskiego drobiu spada po raz pierwszy od 2009 r. Powód? 2 czynniki – oprócz występowania wysoce zjadliwej grypy ptaków (HPAI), istotną rolę odgrywa także blokada sektora HoReCa, spowodowana pandemią. Jak wynika z danych GUS, w zeszłym roku polscy producenci wyeksportowali mięso i podroby z drobiu za kwotę 10,34 mld zł. To o 8 proc. mniej w porównaniu z 2019 r. Eksperci zauważają, że to historyczny moment – spadek nastąpił po raz pierwszy od 2009 r. Z drugiej strony kurczak, i ogólnie mięso drobiowe, cieszy się wśród polskich konsumentów dużą popularnością. Komisja Europejska prognozuje, że w 2021 r. w Unii Europejskiej wzrośnie produkcja drobiu – mimo presji wywieranej na rynek przez Covid-19, występowania ptasiej grypy oraz wysokich cen pasz.